دانش ادبی

تمثیل

تمثیل:

مؤثّرترین شیوه ای که مولوی در «مثنوی معنوی» از آن بهره می گیرد، «تمثیل» است. تمثیل به معنای «تشبیه کردن» و «مَثَل آوردن» است و در اصطلاح ادبی، آن است که شاعر یا نویسنده برای تأیید و تأکید بر سخن خویش، حکایت، داستان یا نمونه و مثالی را بیان کند تا مفاهیم ذهنی خود را آسان تر به خواننده انتقال دهد.

برای مثال، مولوی برای بیان اینکه سنجش نابجا و داوری ظاهری نادرست است از «تمثیل» بهره برده است. «طوطی» نماد انسان هایی است که شتاب زده و براساس ظاهر داوری می کنند؛ هدف مولانا از بیان این داستان، نکوهش سطحی نگری و شتاب زدگی در داوری است.

جناس

جناس:

جناس یا همجنس سازی، نزدیکی هرچه بیشتر واژه‌ها از نظر لفظی است. آرایه جناس بر دو گونه می باشد:

1) جناس همسان

2) جناس ناهمسان

1- جناس همسان:

در جناس همسان، همه صدادارها و بی صداهای دو واژه یکسان است، امّا معنا متفاوت.

خرامان بشد سوی آب روان                   چنان چون شده باز یابد روان

گلاب است گویی به جویش روان                       همی شاد گردد به بویش روان

«روان» در مصراع نخست به معنای «جاری» و در مصراع دوم به معنی «جان و روح» است.

اگر واژه‌‌ها از نظر لفظ و معنا یکسان باشند آرایه تکرار پدید می‌آید.

واژه های دو معنایی از قرار زیر هستند:

2- جناس ناهمسان (ناقص):

هر گاه دو واژه در حرکت یا یک حرف با هم اختلاف داشته باشند جناس ناقص، پدید می‌آید؛ مانند:

کمند و سمند –  آمار و مار –  بنات و  نبات –  کان و مکان – آرام و رام – آب و ناب

هست و دست – دلق و خلق – زان و زین